ULLMANN: PIANO CONCERTO & SOLO WORKS

Beschrijving

Op 27 januari 2020 was het 75 jaar geleden dat concentratiekamp Auschwitz werd bevrijd. De componist Viktor Ullmann (1898-1944) is representatief voor een groot aantal musici, veelal van joodse afkomst, die in de vernietigingskampen van het nationaal-socialistische regime om het leven kwamen.

De pianiste Annika Treutler heeft dit album opgedragen aan de 75e verjaardag van de bevrijding van verboden muziek. Muzikanten en componisten als Viktor Ullmann, Bohuslav Martinů, Pavel Haas en vele anderen: geen van hen kreeg de kans om hun creativiteit ten volle te ontplooien omdat hun artistieke vrijheid werd ontzegd. “De Holocaust heeft letterlijk een generatie weggevaagd en een deel van de muziekgeschiedenis gewist. Daardoor is niet alleen de muziek van Ullmann, maar die van een hele generatie componisten vandaag de dag, 75 jaar later, nog steeds volkomen onbekend", zegt Annika Treutler. Samen met Stephan Frucht (dirigent en artistiek leider van het Siemens Arts Program) en het Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin vertelt Treutler het verhaal van Viktor Ullmann op een nieuwe muzikale manier. Zo wil ze de herinnering aan de componist levend houden: "Het gaat mij erom dat zijn muziek net zo gewaardeerd en gekend wordt als die van zijn grote, onvervolgde collega's uit die tijd. Ze verdient het! Ullmann heeft een heel bijzondere taal in zijn muziek ontwikkeld, zijn eigen tonaliteit gecreëerd. Hoewel hij een leerling was van Arnold Schönberg, is zijn muziek niet atonaal, maar gemodificeerd in tonaliteit, toenemende of afnemende intervallen. Hierdoor ontstaat de enorme spanning die typerend is voor hem, en toch voelt de luisteraar zich niet verloren. We denken altijd echo's van andere componisten te horen, en toch spreekt de muziek van Ullmann zijn eigen, onbekende taal." zoals die van zijn grote onbespookte leeftijdsgenoten uit die tijd. Ze verdient het! Ullmann heeft een heel bijzondere taal in zijn muziek ontwikkeld, zijn eigen tonaliteit gecreëerd. Hoewel hij een leerling was van Arnold Schönberg, is zijn muziek niet atonaal, maar gemodificeerd in tonaliteit, toenemende of afnemende intervallen. Hierdoor ontstaat de enorme spanning die typerend is voor hem, en toch voelt de luisteraar zich niet verloren. We denken altijd echo's van andere componisten te horen, en toch spreekt de muziek van Ullmann zijn eigen, onbekende taal." zoals die van zijn grote onbespookte leeftijdsgenoten uit die tijd. Ze verdient het! Ullmann heeft een heel bijzondere taal in zijn muziek ontwikkeld, zijn eigen tonaliteit gecreëerd. Hoewel hij een leerling was van Arnold Schönberg, is zijn muziek niet atonaal, maar gemodificeerd in tonaliteit, toenemende of afnemende intervallen. Hierdoor ontstaat de enorme spanning die typerend is voor hem, en toch voelt de luisteraar zich niet verloren. We denken altijd echo's van andere componisten te horen, en toch spreekt de muziek van Ullmann zijn eigen, onbekende taal." maar wijzigde de tonaliteit door intervallen te vergroten of te verkleinen. Hierdoor ontstaat de enorme spanning die typerend is voor hem, en toch voelt de luisteraar zich niet verloren. We denken altijd echo's van andere componisten te horen, en toch spreekt de muziek van Ullmann zijn eigen, onbekende taal." maar wijzigde de tonaliteit door intervallen te vergroten of te verkleinen. Hierdoor ontstaat de enorme spanning die typerend is voor hem, en toch voelt de luisteraar zich niet verloren. We denken altijd echo's van andere componisten te horen, en toch spreekt de muziek van Ullmann zijn eigen, onbekende taal."

Het pianoconcert (1939) en de pianosonate nr. 3 (1940) zijn niet alleen verbonden door het feit dat de compositie qua tijd dicht bij elkaar lag; beide werken zijn nauw met elkaar verbonden, zowel conceptueel als muzikaal, door de opdrachtgever, de jonge Hongaarse pianiste Juliette Arányi (*1906, verloren 1944). Viktor Ullmann schreef het Pianoconcert tijdens de bezetting van Praag door Duitse troepen, terwijl de compositie van de Derde Pianosonate werd overschaduwd door de mislukte pogingen van de componist om te emigreren. Geen van beide werken ging in première door Juliette Arányi, die net als Ullmann in 1942 naar Theresienstadt werd gedeporteerd en waarschijnlijk in 1944 in de gaskamers van Auschwitz stierf. "De wetenschap dat ze vergelijkbare muzikale aspiraties en hoopvolle levensdoelen moet hebben gehad, zoals ik, en niet in staat was

De pianosonates van Viktor Ullmann vormen een belangrijke hoeksteen van zijn compositiewerk, niet in de laatste plaats omdat ze in hun geheel bewaard zijn gebleven. Talrijke andere werken van de componist worden als verloren beschouwd. De Pianosonate opus 7, die Annika Treutler het meest raakt, dateert uit 1944, toen Ullmann al twee jaar gevangen zat in Theresienstadt: “Wie een duister, agressief werk verwacht, zal verrast worden. Viktor Ullmann wilde de positieve geest behouden en was ervan overtuigd dat met sterk positief denken alles, zelfs het slechtste regime, verslagen kan worden - dat was zijn credo tot het einde. De 7e Sonate, opgedragen aan zijn kinderen, eindigt met de fuga over een Hebreeuws volkslied in (zogenaamd!) stralende D majeur met BACH-citaten, een reflectie op de componist die het dichtst bij God staat. Vandaag weten we hoe het eindigde... Het zal iedereen doen huiveren, zoals ik elke keer, of ik nu luister of speel. Zijn muziek, gecombineerd met zijn onbegrijpelijk wrede persoonlijke lot, is een onvoorziene wereld vanuit muzikaal en zelfs psychologisch oogpunt.” Pianosonate nr. 7 was het laatste werk dat de componist kon voltooien.