Romanian Dances

Beschrijving

Op stedentrip in Boedapest kun je kiezen uit minstens drie componisten. Nummer een is natuurlijk Franz Liszt (1811-1886), al kun je hem moeilijk een echte Boedapester noemen. Als Liszt Ferenc werd het wonderkind 200 kilometer ten westen van de Hongaarse hoofdstad geboren. Op z’n elfde verhuisde hij naar Wenen en later, als ’s werelds beroemdste pianist, had hij zelden een vaste woonplaats.

Van alle 19de-eeuwse muzikanten was Liszt de gretigste reiziger. Je staat perplex bij de lijnen die hij kriskras door Europa trok. Hij reisde van Schotland tot aan de Balkan, van de Spaanse zuidkust tot diep in Rusland. Meestal was hij de virtuoos die afkoerste op alweer een zinderend optreden. Soms stuwde de liefde hem voort. Zoals in de jaren 1835-1839, toen de jonge Liszt de gehuwde gravin Marie d’Agoult vanuit Parijs per koets meesleurde naar Italië. Al rondtoerend kreeg het stel drie kinderen.

De middelste, dochter Cosima, kwam ter wereld in een herberg aan het Comomeer. Ze zou later trouwen met de componist Richard Wagner. Aan zijn amoureuze trektocht hield Liszt ook een aantal pianostukken over. Aangevuld met later werk kwamen ze terecht in de verzameling Années de pèlerinage, pelgrimsjaren. Het is reismuziek pur sang. Liszt schildert meren en valleien, laat zich inspireren door beeldende kunst en poëzie, parafraseert een gondelierslied en een Italiaanse tarantella. De muziekliefhebber die Tivoli aandoet hoort in zijn hoofd onvermijdelijk Les jeux d’eaux à la Villa d’Este, Liszts klaterende weerslag van de beroemde waterwerken.

Verspreid over Europa hangen tientallen plaquettes die trots melden: Franz Liszt was hier. Buiten Hongarije kun je bovendien meer Lisztmusea bezoeken dan erbinnen. Deels is dat noodlot: zonder ook maar een centimeter te verschuiven staat Liszts geboortehuis sinds 1919 niet meer in Doborján (Hongarije), maar in Raiding (Oostenrijk). Tot museum verbouwde woningen in Weimar en Bayreuth bewijzen dat er pauzes zaten in zijn nomadenbestaan. Boedapest eert de meester in de appartementen waar hij woonde wanneer hij in de stad optrad of lesgaf. Ook is er een museum in Szekszárd, 150 kilometer onder de hoofdstad, waar Liszt geregeld vertoefde bij een vriend.

Toen hij in Bayreuth overleed – zijn grafmonument staat op het stadskerkhof – waren de Hongaarse componisten nummer twee en drie nog kleuters. Béla Bartók (1881-1945) en Zoltán Kodály (1882-1967): ze raakten bevriend tijdens hun studie aan de Koninklijke Muziekacademie. Wapperde Liszt in zijn Hongaarse rapsodieën losjes met zigeunerachtige klanken, Bartók en Kodály bestudeerden de volksmuziek nauwgezet. Met pen en opnameapparaat schuimden ze de poesta af. Aan de volkse noten gaven ze in hun composities een eigen draai. Hoor bijvoorbeeld de Hongaarse, Roemeense en zelfs Arabische flarden die Bartók in zijn Danssuite stopte.

Kenners beweren dat niet Liszt of Kodály, maar Bartók Hongarijes voornaamste en vooral modernste componist is. Het grappige is dat de componistenhuizen in Boedapest die status weerspiegelen. Liszt en Kodály: zware gordijnen, pompeuze meubels, blik op het verleden. Bartók: frisser en eigentijdser. Maar wie weet kijkt een 22ste-eeuwse reisgids daar weer anders tegenaan. Per slot van rekening moeten de musea voor latere componistenreuzen als György Ligeti en György Kurtág nog worden gesticht.